یكي از موضوعات مورد بررسي فرهنگ عامه را ادبيات شفاهي دربر مي‌گيرد كه خود به چند نوع ياگونه تقسيم مي‌شود: اساطير، حكايت‌هاي اسطوره‌اي، افسانه‌ها، قصه‌هاي پهلواني، حكايت‌هاي واقعي
به گزارش فرقه نیوز؛
جایگاه فرهنگ عامّه
در ادبیات شفاهی
یكي از موضوعات
مورد بررسي فرهنگ عامه را ادبيات شفاهي دربر مي‌گيرد كه خود به چند نوع
ياگونه تقسيم مي‌شود: اساطير، حكايت‌هاي اسطوره‌اي، افسانه‌ها، قصه‌هاي
پهلواني، حكايت‌هاي واقعي، داستان‌هاي امثال و لطيفه بخشي از اين گونه‌ها
و هر يك داراي ساختار و موضوعي مشخص و متفاوت از ديگري هستند. در عين حال
هر يك از اين انواع، خود به اجزاي كوچك‌تري تقسيم مي‌شوند. ويژگي مشترك انواع
فوق، روايي بودن آنهاست.
دستة ديگر شامل آوازها، ترانه‌ها،
تصنيف‌ها، واسونك‌ها، دوبيتي‌ها، تك‌بيتي‌ها، نوحه‌ها، اشعار سوگواري‌ها و لالايي‌هاست.
ويژگي مشترك اين انواع، منظوم بودن آنهاست.
دستة ديگر شامل امثال و حكم،
چيستان‌ها، لُغزها، زبان‌زدها، بازي‌هاي زباني، زبان‌هاي زرگري، زبان مخفي،
تشبيهات عاميانه، يادگاري‌ها و ديوار نوشته‌ها، ماشين نوشته‌ها، اشعاري كه
براي نوازش خوانده مي‌شود، نفرين‌ها، حاضر جوابي‌ها و...
وجه ديگر فرهنگ عامه، شامل آن دسته
از آداب و رسوم مذهبي است كه در ميان عامه رواج دارد بدون آن كه در
مذهب رسمي نشاني از آنها وجود داشته باشد؛ مانند انواع گوناگون سفره‌ها.
برخي از اين آداب حتي ممكن است از طرف تمام يا بخشي از مذهب رسمي منع
شده باشد؛ مانند موارد معيني از سوگواري براي اوليا و مقدسين (قمه زدن
و...) جشن‌هاي مذهبي نيز بخشي از فرهنگ عامه است؛ مانند عيد قربان، مبعث
پيامبر، عيد فطر، عيد غدير، مولودي‌خواني‌ها، ديد و بازديدهاي مخصوص اين مراسم،
اشكال پذيرايي‌ها و...
بخش ديگر فرهنگ عامه، شامل آداب و
مراسم عروسي (خواستگاري، بله برون، نامزدي و انواع آن، ناف بريدن پسر و
دختر براي يكديگر، الزام ازدواج، پسر عمو و دختر عمو)، ختنه‌سوران، جشن گرفتن،
دعوت كردن و شيوه‌هاي آن، آبستني ويارها و انواع آنها، زايمان، حمام بردن
زائو، طبابت‌هاي خاص ماما در حين زايمان و پس از آن، پنجه مريم، بريدن
ناف بچه، دعاهايي كه براي زنان ديرزا خوانده مي‌شود، شست و شوي نوزاد،
خواندن اذان در گوش نوزاد، نام‌گذاري و چگونگي انتخاب آن.
ــ زيارت رفتن به اماكن مقدس،
اعمال قبل از سفر، آشتي كردن و حلالي طلبيدن، چاووشي خواندن
ــ نوروز، سفره نوروز، پيك‌هاي
نوروزي، حاجي فيروز، ديد و بازديدها، عيدي دادن و عيدي گرفتن، سيزده بدر،
بخت گشايي و...
ــ اماكن مقدس، چشمه‌ها و درخت‌هاي
نظر كرده، قدمگاه‌هاي اوليا، مانند قدمگاه‌هاي منسوب به حضرت علي و خضر نبي
ــ غذاهاي نذري، مانند شله‌زرد، آش
پشت پا، آش رشته، قرباني كردن، انواع قرباني، شيوة تقسيم گوشت قرباني.
ــ مرگ و تشييع جنازه، انواع
سوگواري، مانند سربرهنه و پابرهنه شدن، حجله گرفتن براي جوانان، گيس
بريدن زنان در مرگ جوانان و بزرگان خانواده، مراسم سوم، هفتم، چهلم و
سال، تفاوت‌هاي مجالس سوگواري زنانه و مردانه، به قبرستان رفتن و شيوة
مراسم ختم و سوگواري، سنگ قبرها، نوشته‌هاي روي سنگ قبرها، چگونگي نوشتن
نام ميت روي سنگ قبر، لباس سياه پوشيدن، مدت آن و شيوه درآوردن و ترك
آن و پوشيدن لباس معمولي، خيرات كردن براي ميت، انواع خيرات و ايام آن،
به جا آوردن نماز و روزه براي ميت، قرآن خواندن براي ميت و انواع و
اشكال آن.
ــ جادو و جنبل، فال‌گيري، شيوه‌هاي
جلب محبت، مهرة مار و... جارو كردن، گرفتن ناخن، نمك و حرمت آن،
خوابگزاري، حيوانات مختلف و عقايد نسبت به آنها، اجاق و چراغ و حرمت آنها،
صلوات فرستادن هنگام روشن شدن چراغ، سوگند خوردن به چراغ.
ــ كشاورزي، شيوة كاشت و داشت و
برداشت، تقسيم محصول، دعاهاي ويژة خرمن، جشن‌هاي خرمن، شيوة كيل كردن،
شيوة آبياري، تقسيم آب، چگونگي پرداخت مزد ميراب، اسامي محلي محصولات
مانند خرما كه در جنوب براي هر مرحله از رشد آن نام خاصي وجود دارد، يا
برنج در شمال، خشكسالي، آيين‌هاي تمناي باران، آيين‌هاي بند آمدن باران.
ــ دامداري، اسامي محلي دام‌ها، به
چرا بردن آنها، استخدام چوپان، مزد چوپان، غذاهاي محلي خاص، دام‌ها و...
ــ انواع بازي‌ها، بازي‌هاي كودكان
و بزرگسال، اشعار حين بازي، يارگيري، بازي‌هاي مخصوص شب‌هاي زمستان، مثل
گل بازي و... ساير آداب زمستان، مانند آداب و رسوم ويژه شب چله
فرهنگ عامه را مي‌توان به دو بخش
كلي دانش عامه و ادب عامه تقسيم كرد. به عبارت ديگر، فرهنگ عامه از يكسو
با انسان‌شناسي و از سوي ديگر با ادبيات ارتباط دارد. مثلاً بخش‌هايي كه به آداب، معتقدات، جشن‌ها و مسائلي از اين
قبيل ارتباط دارند، بيش از هر چيز به انسان‌شناسي نزديك هستند و اجزايي
مانند افسانه‌ها، اساطير، قصه‌ها، ترانه‌ها، تصنيف‌ها، امثال و حكم و مانند اين‌ها
به ادبيات شانه مي‌زنند.
نكتة ديگري كه
از اجزاي فرهنگ عامه مي‌توان استنباط كرد، اين است كه اجزاي فوق بازتاب
روحيات، خلقيات و آرزوهاي هر ملتي است و ريشه در اعماق جامعه دارد. مسائلي
كه در فرهنگ رسمي به راحتي قابل شناسايي نيستند، با بررسي و واكاوي فرهنگ
عامه، مي‌توان به آنها پي برد.
